LUCHT, LEEGTE
EN DEEPFAKES
GEERT VAN DER SPEETEN
Alles is leegte en
ijdelheid, dicteert de
Bijbeltekst Prediker. Het
kunstenaarsduo Sarah
en Charles vertaalt dat
naar de maatschappelijke
druk en de
overprikkeling van
nieuwe media. ‘We
omarmen ze graag, maar
wantrouwen ze ook.’
Rook en damp, het vluchtige en het ongrijpbare vormen een rode draad in de soloshow van Sarah & Charles bij BePart. In de videoinstallatie Vanity of vanities zien we erokers kunstige kringetjes maken met wat ze uitademen. Vapen als oefening in twee keer niets. Het tentoonstellingsparcours eindigt in de kelder, gehuld in rozige duisternis. Als in een wellnesscabine wordt de ruimte gevuld met stoom. Op de achtergrond weten de portretten van de twee kunstenaars, of althans hun avatars, het eventjes niet meer. Wat ze mompelen, drukt twijfel en onzekerheid uit. Op licht theatrale manier wordt hier een tijdgeest in beeld gebracht. ‘De informatie die via diverse kanalen op ons afkomt, is zo massaal en dubbelzinnig dat we het spoor vaak bijster raken’, zegt Sarah. ‘We veroordelen die virtuele wereld niet, de mogelijkheden van artificiële intelligentie of de mobiliserende kracht van sociale media. Maar we wijzen wel op de manipulatieve krachten, de deepfakes van deze tijd en de flinterdunne grens tussen fictie en realiteit. Of op de bevestigingsdrang en ijdelheid die sociale media steeds vaker genereren.’
Illusiefabriek
Als basismateriaal grijpen ze naar het boek Prediker uit het Oude Testament, dat in de videoinstallatie Vanity of vanities ook woord voor woord over de schermen rolt. Als was
het een Instagramfeed. Voor de beroemde quote ‘ijdelheid der ijdelheden’, een vermanende verwijzing naar het voorbijglijden van de tijd en de vergankelijkheid van het bestaan,
gebruiken Sarah & Charles de recentere statenbijbelvertaling. ‘Alles is lucht en leegte’: het is alvast een citaat met een bruikbare symboliek en sterke beeldende kracht.
Sarah en Charles studeerden aan het HISK en vormen al vijftien jaar het Brusselse kunstenaarsduo Sarah & Charles. Ook in het echte leven zijn ze een koppel. In hun uitdijende oeuvre drukken ze zich uit in foto’s, films, sculpturen, decors, installaties en performances. Voor Kuregem ontwierpen ze in 2016 straatmeubilair, ook te zien in deze tentoonstelling. Volgend voorjaar volgt een Kaaitheateravond die ze met enige schroom omschrijven als een ‘dansvoorstelling’.
Hun werk flirt met schijnwerkelijkheden en met de parallelle werelden van de spektakelmaatschappij. De machinekamer van film en theater, de making of van de illusiefabriek, bood hen daarvoor vaak de gepaste vorm. ‘We vertrokken vanuit een zekere naïviteit’, zeggen ze. ‘Maar het spel is al lang niet meer gratuit. We dragen een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Vanuit het besef dat deze generatie haar eigen lot niet meer in handen heeft en de planeet naar de knoppen helpt. En dus de ronkende theorieën moet omzetten naar de praktijk.’ Dat is meteen ook de hand die ze reiken naar de bezoeker, zo blijkt. In de tentoonstellingsruimtes slingeren 650 rubberen magneten rond met de opdruk Theory and practice. Ze zijn te koop. Sarah: ‘Maar we zien er ook de ironie van in. Het zijn koelkastmagneten van Chinese makelij, zo opdringerig en alomtegenwoordig dat je hun boodschap haast niet meer leest. Ja, ons bestaan kan soms behoorlijk inconsequent zijn.’
Psychosegevoeligheid
Steeds nadrukkelijker spelen Sarah & Charles in op hoe we ons verhouden tot het virtuele: hoe verwarrend intiem dat kan zijn en hoe de controle wordt overgenomen. Daarvan
getuigt het centrale personage van In the hands of puppets, zoals deze tentoonstelling heet. Een virtuele handpop demonstreert dat we puppets on a string zijn. Maar wie
trekt er aan de touwtjes? Wie speelt er in op angst? Het ongrijpbare krachtenveld komt aan bod in een animatiefilm, een chat tussen een handpop en een personage met psychische
problemen. Eind 2018 had het duo een residentie bij de vzw Kaos en kwamen ze in contact met psychosegevoeligheid. Charles: ‘We voelden ons als kunstenaars verwant met wat traditioneel schizofrenie wordt genoemd. Het wordt gestigmatiseerd, terwijl kunst misschien een van de mogelijke uitlaatkleppen is.’
In deze tentoonstelling flirten Sarah & Charles met veel filosofische vragen en invalshoeken in één keer. Maar ze doen dat in een eigentijdse enscenering die er naadloos bij past, met verwijzingen naar smartphoneschermen en pixels, naar skypesoftware en artificiële intelligentie, maar ook naar de skatecultuur en vandalisme. Het zijn veel lagen en associaties over elkaar, maar ze fascineren wel.
